Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny

      Kontrola liczebności szkodników, żerujących na aparacie asymilacyjnym roślin, jest jednym z głównych zadań Zespołów Ochrony Lasu. Podobnie jak w przypadku wspomnianych w poprzednim wpisie szkodników korzeni, analiza liczebności owadów ma na celu tworzenie prognoz na rok następny oraz rozpoznanie cech charakterystycznych populacji.

         Szkodniki pierwotne, to takie owady, które atakują zazwyczaj w pełni zdrowe drzewa, żywiąc się liśćmi lub też igłami, czyli aparatem asymilacyjnym. Gdy owadów jest zbyt dużo i wyrządzają poważne szkody w lesie, mówimy o „gradacji". Olbrzymie ilości szkodników żerujących jednocześnie potrafią całkowicie pozbawić sosnę igliwia. Takie drzewo jest osłabione i niedożywione, przez co traci zdolności efektywnej obrony przed atakami innych owadów, tzw. "szkodników wtórnych" oraz patogenów grzybowych. Przy korzystnych dla owadów warunkach, śmierć drzewa a nawet całego lasu postępuje bardzo szybko. Aby tego uniknąć, co roku leśnicy we wszystkich nadleśnictwach naszego kraju przeprowadzają jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny.

        Czego tak naprawdę szukają leśnicy? I gdzie to znajdują?. Przedmiotem poszukiwań są przede wszystkim następujące owady: strzygonia choinówka – Panolis flammea (Schiff.), poproch cetyniak – Bupalus piniaria (L.), siwiotek borowiec – Hyloicus pinastri (L.), barczatka sosnówka – Denrolimus pini (L.), osnuja gwiaździsta – Acantholyda posticalis (Mats.), oraz gatunki owadów z rodziny borecznikowatych (Diprionidae). Poszukiwania prowadzone są co roku w drzewostanach sosnowych rosnących ponad 20 lat. Przeszukiwana jest ściółka oraz wierzchnia warstwa gleby, nabiegi korzeniowe oraz kora na pniach sosnowych, zgodnie z obowiązującymi zasadami. Oczywiście ma to miejsce wyłącznie w wyznaczonych wcześniej partiach kontrolnych. Jeśli w danym kompleksie wcześniej występowały gradacje - takich poszukiwań przeprowadza się więcej (1 Partia Kontrolna na 50 ha), gdy zaś w danej okolicy nie było wcześniej zagrożenia od szkodników pierwotnych, ograniczamy się do 1 PK na 200 ha lasu.

        Osobie, na co dzień niezwiązanej z lasem może nasunąć się pytanie, dlaczego owady żywiące się igłami w koronach drzew poszukiwane są u podstawy pni oraz na ziemi?. Wynika to z biologii tych zwierząt, którą muszą dobrze znać leśnicy. Interesujące nas owady, po okresie intensywnego żerowania w koronach, gdy zaspokoją swój apetyt i poczują zbliżającą się zimową aurę, schodzą w dół drzew, aby zagrzebać się w ściółce. W ściółce doskonale chronią się przed mrozami a jednocześnie przygotowują do wiosennego przeobrażenia w dorosłą, doskonałą postać – tzw. „Imago". Dla tego też jesienne poszukiwania odbywają się… jesienią. Po wystąpieniu pierwszych przymrozków, ale zanim jeszcze las skryje się pod śniegiem.

          Pracownicy Lasów Państwowych stosując aktualną „metodę 10 powierzchni próbnych" (w ramach każdej partii kontrolnej) lub w ramach zaleceń ZOL metodę „poszukiwań pod okapem drzewa", przeczesują dokładnie dno lasu. Znajdują tam: poczwarki strzygonii, poprocha i siwiotka, larwy osnui, gąsienice barczatki oraz kokony boreczników. Leśnicy owady te umieszczają w przewiewnych pojemnikach z dokładną lokalizacją oraz numerem porządkowym. Wypuszczane są wszystkie znalezione owady chronione i pożyteczne niebędące przedmiotem poszukiwań, odnotowując jedynie ich obecność.

       Po przeprowadzeniu żmudnych i czasochłonnych poszukiwań, w zaciszu swej kancelarii leśniczowie wypełniają formularze będące załącznikiem do pojemników z owadami. W formularzach znajdują się szczegółowe informacje na temat każdej powierzchni np. wiek drzewostanu, siedlisko, skład gatunkowy oraz wreszcie liczby znalezionych podczas poszukiwań owadów. Tak sporządzone formularze wraz z pojemnikami wędrują do siedziby nadleśnictwa, gdzie specjaliści ds. ochrony lasu sprawdzają ich kompletność i poprawność, po czym przywożą w wyznaczonym terminie do laboratorium Zespołu Ochrony Lasu.

         Specjaliści z Zespołu Ochrony Lasu wnikliwie analizują materiały ze wszystkich będących pod ich opieką leśnictw. Określany jest gatunek każdego odnalezionego owada, a w przypadku larw osnui oraz boreczników również stopień ich przygotowania się  do przeobrażenia w owada doskonałego na wiosnę lub dopiero za 2 lata. Przeglądając nadesłane formularze, ZOL wprowadza na nich poprawki oraz adnotacje i określa stopień zagrożenia dla każdego leśnictwa. Zasadniczo im więcej owadów na powierzchni tym większe zagrożenie szczególnie, gdy drzewostan jest młody, jednak dokładne wytyczne „jaki stopień zagrożenia przyznać" znajdują się w tabelach wewnątrz Instrukcji Ochrony Lasu. Kiedy sprawdzone zostaną wszystkie nadleśnictwa, informacje na temat zagrożeń zbierane są w jednym zbiorczym formularzu.

     Dzięki tym działaniom, już jesienią wiemy czego można się spodziewać w roku następnym. Możemy przewidywać ewentualną gradację i przygotowywać się na jej zapobieganie lub ograniczanie. Dzięki żmudnej pracy leśników w terenie oraz laboratorium minimalizujemy szkodliwe skutki działania owadów chroniąc drzewostany oraz dbając o piękno i zdrowie lasu.