Osnuja gwiaździsta.

            Osnuja gwiaździsta zaliczana jest do szkodników pierwotnych i przez wiele osób niedoceniana jako szkodnik mogący powodować znaczące szkody. W Polsce występowała do niedawna tylko w dwóch południowych rejonach – na Śląsku (forma wczesna) i w rejonie Zielonej Góry (forma późna). Formy te różnią się między sobą terminem pojawu, miejscem żerowania, długością przelegiwania, oraz barwą larw w okresie zimowania. W ostatnich latach XX wieku znaczące ogniska osnui zaczęły pojawiać się w innych regionach Polski. W okresie powojennym lasy Polski nawiedzały licznie klęski masowych pojawów różnych szkodników owadzich niekiedy o olbrzymim zasięgu i trwające nawet kilka lat. Jednak załamywały się one pod wpływem działania pasożytów, drapieżców, chorób epidemicznych lub dzięki zabiegom chemicznym. Wyjątek stanowi tu osnuja gwiaździsta, której pojawu nie zdołano w pełni opanować przez dziesiątki lat mimo występowania licznych pasożytów, chorób, skrajnych układów czynników atmosferycznych oraz licznych zabiegów chemicznych.

            Osnuja (według opisów literaturowych) występuje w drzewostanach sosnowych wszystkich klas wieku, lecz głównie w 40 – 100 letnich. Ma skłonności do miejsc ciepłych i dobrze nasłonecznionych. Ten opis nie do końca jest zgodny
z obserwacjami z terenu RDLP Łódź, gdzie stałe ogniska gradacyjne tego szkodnika umiejscowione są na siedliskach BMśw i w miejscach o większym uwilgotnieniu. Żery notowane są głównie na igliwiu starszych roczników. Jednoroczny żer tego gatunku nie jest przeważnie śmiertelny dla drzewostanów. Zważywszy jednak na co najmniej dwuletnią generację, dwu lub trzykrotnie powtarzające się żery mogą doprowadzić do znacznego osłabienia lub nawet śmierci części drzewostanów. W związku z tym, że żery osnui powtarzają się ze wzrastającym nasileniem przez wiele lat, na terenach masowych jej pojawów zaczynamy mieć do czynienia z typowym przykładem choroby łańcuchowej:

ü  osłabienie drzewostanów przez osnuję

ü  wzmożony rozród szkodników wtórnych

ü  wydzielanie się posuszu grupami a następnie kępami

Powoduje to, pojawianie się w lukach zachwaszczenia, podnoszenie się poziomu wód gruntowych przez co powstają lokalne zabagnienia a w dalszej kolejności powoduje to włączenie się w łańcuch chorobowy grzybów pasożytniczych głównie opieńki.

Opis postaci zimującej:

·         Zimująca postać - larwa.         

·         Okres przelegiwania - od 1  do  3 lat (larwy schodzą na zimowanie w lipcu owad doskonały wylatuje  w końcu kwietnia).

·         Lokalizacja na powierzchni podokapowej - zimuje w dolnej warstwie próchnicy
i glebie mineralnej do głębokości  10 cm.  Najczęściej spotykana jest w strefie zewnętrznej powierzchni podokapowej ok. 50% wszystkich osobników, w strefie środkowej spotyka się ok. 30% osobników, natomiast w przypniowej ok. 20% przelegujących larw.  

·         Cechy charakterystyczne - przelegująca larwa jest charakterystycznie "przecinkowato" zwinięta. Ubarwienie może być żółte od jasnego do prawie pomarańczowego - dla osnui gwiaździstej, pomarańczowe dla osnui ozdobnej lub zielone dla osnui czerwonogłowej.  Larwa z dużą lśniącą głową, na której znajdują się 7-członowe  nitkowate czułki.

·         Wielkość larw waha się w granicach  10 - 20 mm.

·         Na tułowiu dość cienkie i słabe 3 pary nóg. Na odwłoku brak odnóży, z wyjątkiem ostatniego spłaszczonego segmentu, na którym mieszczą się szczątkowe odnóża.     

·         Larwy zalegające w glebie mogą być w dwu różniących się stadiach:

-       eonimfy inaczej mówiąc jest to larwa przelegująca (bez oczu imaginalnych), ma zdolność po wyjęciu jej na powierzchnię wpełznąć pod ziemię.  

-       pronimfy którą cechuje posiadanie po obu stronach głowy ciemnych plam (w miejscach oczu  u dorosłych owadów ) tzw. oczu imaginalnych.   Pronimfa jest zupełnie pozbawiona zdolności pełzania, stąd wyjęta na powierzchnię nie może sama zagrzebać się w glebie i założyć nowej kolebki.

·         Często podczas dodatkowych wiosennych poszukiwań możemy spotkać poczwarki osnui, które są typu wolnego i barwy takiej jak larwa.    

Biologia:

Imago po wylęgu przez jakiś czas przebywa na ściółce lub w runie leśnym.  Czas ten zużywa na ostateczne wzmocnienie chityny, zwłaszcza skrzydeł. Od tej chwili zachowanie się samców jest inne aniżeli samiczek. Część samców udaje się lotem na pień drzewa lub w koronę sosen a część  zostaje na  runie. Oczekują one na przechodzące samiczki.

            Samce, zwłaszcza gdy jest ciepło są ruchliwe i chętnie latają.  Przy zbliżaniu się obserwatora lub przy gwałtownym jego ruchu  spadają na ziemię. Samice nie reagują w ten sposób.  Najczęściej przebywają one na nasłonecznionej części pnia. Przechodząca samiczka wywołuje wśród samców ożywienie. Jest ona napastowana przez samce, które czują jej obecność z odległości 5 cm. Świadczy to o słabym rozwoju zmysłu powonienia. Samce po kilka sztuk mogą konkurować o samice.

Samica często sama ogania się od samców, wytrwale wędrując w górę, w koronę drzewa. Ze skrzydeł robią mały  użytek, głównie gdy chcą dostać się z drzewa na drzewo. W miarę przybywania wylęgłych samic, napastliwość samców maleje,
a  intensywność zabiegów o względy  samiczek słabnie.  Po uzyskaniu połączenia, samczyk obraca się głową w dół, uspokaja się, a samiczka przez chwilę ciągnie go za sobą.  Kopulacja trwa kilkanaście sekund.

Przy złej pogodzie intensywność rójki maleje, a osobniki chowają się w zakamarki kory, najchętniej w odziomkowej części pnia  3 - 4 m. nad ziemią.

Bywa też, że przy słonecznej i ciepłej pogodzie, lot samców odbywa się w koronach, a potrafi on mieć przebieg dość intensywny. Największe nasilenie lotu przypada około południa. Forma późna osnui jest bardziej lotna niż forma wczesna.

Samice wędrując po pniu, dostają się przede wszystkim do niższych gałęzi i tam składają pierwsze jaja. Dopiero potem po wyniesieniu części jaj przedostają się
w wyższe partie korony lub na sąsiednie drzewa. Z tego względu przy masowym pojawie, najsilniej jajami obłożone są niższe  partie koron i lęgnące się larwy  w tej części drzewa są zawsze nieco  starsze  niż w pozostałych partiach korony.

            Obserwacje lotu osnui rozpoczyna się po stwierdzeniu  pierwszych owadów doskonałych w drzewostanie i  wykonuje do dnia, w którym nie stwierdza na pniu żywych owadów.

Samice kształtem ciała niewiele różnią się od samców, które są smuklejsze - mniejsze i na ogół ciemniej zabarwione. Pewną cechą wyróżniającą płeć jest zakończenie odwłoka - spod  ostatniego segmentu u samca wystają parzyste przysadki płciowe.

Kontrole nadzwyczajne:

Kontroli nadzwyczajnej podlegają obszary: ujawnione w wyniku jesiennych poszukiwań szkodników sosny, drzewostany sosnowe i z przewagą sosny sąsiadujące z obszarami zagrożonymi, oraz drzewostany podejrzane
o występowanie osnui (np. stare ogniska gradacyjne).

 1. Dodatkowe poszukiwania w ściółce.

            Prowadzimy je w celu uściślenia granic zasięgu szkodnika oraz ustalenia stopnia rozwoju larw.

  2. Kontrola wylęgu.

            Prowadzimy dwutorowo pod okapem i w wylęgarkach w wyznaczonych punktach obserwacyjnych. Podczas kontroli możemy się spotkać z eonimfą, pronimfą lub poczwarką.

            Podczas likwidacji wylęgarek należy zwracać uwagę na ilość pozostałych larw w stadium eonimfy, co będzie informacją o możliwościach występowania szkodnika w następnym roku.

            Samica osnui gwiaździstej ma około 11 – 16 mm długości, a samiec 10 – 13 mm. Rozpiętość skrzydeł odpowiednio: samica 23 – 28 mm, samiec 20 – 25 mm. Głowa i tułów samicy są czarne z żółtawym charakterystycznym rysunkiem po stronie grzbietowej.  U samców głowa jednolicie czarna z żółtym nadustkiem i bokami.

 3. Kontrola ilości jaj w odwłokach.

            Pozwala ustalić moment rozpoczęcia poszukiwań jaj w koronach. Przeprowadza się ją łowiąc co drugi dzień, owady na pniu i analizując ilość jaj
w odwłokach samic.  Płodność osnui w porównaniu z innymi szkodnikami jest niewielka i wynosi 30 - 40 jaj.

W związku z tym, jeśli u około 80% samic w ciągu trzech odłowów znajdziemy mniej niż 5 jaj należy niezwłocznie przystąpić do:

 4. Kontroli obłożenia koron jajami.

            Jest to najistotniejsza kontrola nadzwyczajna dotycząca prognozowania do zabiegu chemicznego. Podczas przeszukiwania koron po ścięciu drzewa należy zwracać uwagę na wygląd jaj, który świadczy o stopniu rozwoju zarodka. Chodzi
o możliwie dokładne określenie momentu masowego wylęgu larw i podjęcia decyzji
o zwalczaniu.

Samice osnui  składają jaja na rzadkich, krótkich pędzelkowatych pędach (samica jest mało ruchliwa, wędrówkę w korony zazwyczaj odbywa pieszo), najpierw w pobliżu pnia następnie odsuwając się na skrajne gałęzie. Dopiero przy dużym obłożeniu jaja spotyka się w wyższych partiach koron.  Jaja składane są pojedynczo na krótkich igłach gdzie ten skomplikowany proces jest łatwiejszy. Przy masowych pojawach może dojść do składania kilku jaj na jednej igle. Preferowane są drzewa nasłonecznione rosnące na skraju drzewostanu lub w lukach zwłaszcza od południowej strony.

Jaja u osnui gwiaździstej mierzą około 2,5 mm długości i 0,8 szerokości kształtu łódeczkowatego, na początku bladozielone a w miarę rozwoju szarzeją
i brunatnieją.

            Wygląd jaj i miejsce ich składania różni się u osnui czerwonogłowej. Samica jest zdecydowanie bardziej lotna stąd jaja składane są w górnych partiach koron na długich zeszłorocznych igłach.  Jaja składane są w złożach liczących najczęściej od 3 do 6 sztuk.  Jaja mają walcowaty kształt / 2,2 x 0,6 mm/ barwa w miarę rozwoju zarodka zmienia się od cytrynowożółtej poprzez brudnozieloną do brunatno-mięsistej. Podczas rozwoju jajo silnie pęcznieje a w końcowej fazie rozwoju w jednym z końców można dostrzec czerwoną plamkę, która jest okiem embrionu.

Ten gatunek również preferuje miejsca ciepłe i nasłonecznione.