Przylepek wielożerek (pomrocznik) (Ectropis crepuscularia) to gatunek motyla z rodziny miernikowcowatych (Geometridae), który występuje głównie w Europie i Azji. Należy do rodziny charakteryzującej się niezwykle ciekawymi strategiami kamuflażu, dzięki czemu wiele motyli z tej grupy przypomina wyglądem elementy otoczenia, takie jak liście, kora drzew czy gałęzie.

W 2024 roku Zespół Ochrony Lasu w Łodzi odnotował pojaw tego owada na terenie Nadleśnictwa Drewnica. Stwierdzono intensywne żery na liściach i pędach borówki czernicy, które doprowadziły do powstania gołożerów. Gdy w podszycie zabrakło pożywienia gąsiennice powędrowały w korony sosen.

Cykl życiowy przylepka wielożerka obejmuje kilka stadiów: jajo, gąsienica, poczwarka i dorosły motyl. Z jaj wylęgają się gąsienice, które początkowo żywią się młodymi liśćmi, a później przechodzą na starsze części rośliny. Gąsienice przechodzą przez kilka stadiów linienia, po czym przeobrażają się w poczwarki. Z poczwarek wykluwają się motyle.

Pojawiające się ostatnimi laty w całej Polsce gradacje owada ulegały bardzo szybkiemu załamaniu ze względu na duży stopień spasożytowania sięgający podczas wiosennych kontroli nawet 90% populacji. Niemniej jednak owad zasługuje na uwagę ze względu na swój ogromny potencjał rozrodczy. Warto nadmienić, że nawet jednorazowe defoliacje aparatu asymilacyjnego sosny mogą w obecnych warunkach ciągłego deficytu wody spowodować osłabienie i przyspieszać wydzielanie się posuszu.

Patrząc na pięknego motyla jakim jest brudnica mniszka trudno wyobrazić sobie, że to jeden z najgroźniejszych szkodników drzewostanów iglastych. Gatunek ten roi się od lipca do września. Zimują jaja, z których na przełomie kwietnia i maja wylęgają się gąsienice. Pierwsze dni życia spędzają w skupiskach na korze drzew, nazywanych lusterkami. Następnie wchodzą w korony rozpoczynając żer, początkowo na kwiatostanach, a następnie igłach.

Celem kontroli występowania tego gatunku jest ocena stopnia zagrożenia lasów iglastych i mieszanych z przewagą drzew iglastych w wieku powyżej 20 lat. Podstawą do sporządzenia prognozy zagrożenia jest liczba samic siedzących na pniach w czasie kulminacji lotu. Stosuje się dwie metody rejestrowania liczby samic: metodę dwudziestu drzew lub metodę transektu. Moment kulminacji lotu samic określa się wywieszając pułapki feromonowe na samce. Spadek liczby samców w pułapce oznacza początek kulminacji lotu samic.

Tegoroczna kontrola brudnicy mniszki pozwoliła na sporządzenie następującej prognozy zagrożenia na 2018 rok:

1. w Warszawskiej RDLP drzewostany zagrożone przez brudnicę mniszkę zajmują powierzchnię 3370 ha, z czego zagrożenie słabe (+) występuje na 1920 ha, średnie (++) na 950 ha, a silne (+++) na 500 ha;

2. w Łódzkiej RDLP drzewostany zagrożone przez brudnicę mniszkę zajmują powierzchnię 3905 ha, z czego zagrożenie słabe (+) występuje na 2130 ha, średnie (++) na 825 ha, a silne (+++) na 950 ha.

Jedną z metod prognozowania rozwoju dynamiki liczebności populacji Brudnicy mniszki jest obserwacja samic podczas wykonania transektu. Ze względu na nietypowe warunki pogodowe, które wystąpiły w roku bieżącym, rójka tego groźnego szkodnika zaczęła się wcześniej niż w latach ubiegłych. W dniu 10.07.2018r. w leśnictwie Andrzejów, podczas lustracji zagrożonych drzewostanów znajdowano nawet do siedmiu samic na jednym drzewie.

Na fotografiach ukazana jest zmienność ubarwienia motyli - samców jak i samic a także drzewostan osłabiony po tegorocznym żerze gąsienic.

W związku ze zmianami klimatycznymi, szczególnie w ostatnich latach wiele gatunków owadów odnalazło w naszym kraju dogodne warunki do bytowania oraz powiększania swojego zasięgu występowania.
Jednym ze szkodliwych owadów który w sposób imponujący zwiększa swój zasięg jest Ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis). Owad ten został zaobserwowany w Polsce w 2012r.
i od tamtej pory dynamika rozwoju populacji jest bardzo duża. Obserwowane w ostatnich latach masowe zamieranie bukszpanu jest wynikiem żerowania gąsienic tego gatunku.
W warunkach klimatycznych Polski owad ten wytwarza 2 – 3 pokoleń. Jest to bardzo istotna informacja ze względu na fakt, iż jednorazowe zwalczanie gąsienic wiosną nie daje pewności,
że rośliny nie zostaną  zaatakowane w późniejszym czasie. Niewątpliwie niepokojące są także informacje dotyczące obserwacji żerowania gąsienic także na innych gatunkach takich jak:
berberys, trzmielina a nawet brzoza i wierzba. W związku z bardzo masowymi pojawami tego szkodliwego owada, mechaniczne zwalczanie larw nie przynosi zadowalających skutków.

Na rynku istnieją zarejestrowane preparaty do biologicznej ochrony roślin zawierające szczepy bakterii (Bacillus thuringiensis) takie jak :
BioBit; DiPel DF; Florbac; Lepinox Plus; XenTari WG; Xtreem

A także chemiczne środki ochrony roślin przeznaczone do zwalczania gąsienic:
Acetamip 20 SP oraz Mospilan 20 SP zawierające substancję czynną acetamipryd a także Affirm 095 SG, którego substancją czynną jest benzoesan emamektyny

Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny

      Kontrola liczebności szkodników, żerujących na aparacie asymilacyjnym roślin, jest jednym z głównych zadań Zespołów Ochrony Lasu. Podobnie jak w przypadku wspomnianych w poprzednim wpisie szkodników korzeni, analiza liczebności owadów ma na celu tworzenie prognoz na rok następny oraz rozpoznanie cech charakterystycznych populacji.

         Szkodniki pierwotne, to takie owady, które atakują zazwyczaj w pełni zdrowe drzewa, żywiąc się liśćmi lub też igłami, czyli aparatem asymilacyjnym. Gdy owadów jest zbyt dużo i wyrządzają poważne szkody w lesie, mówimy o „gradacji". Olbrzymie ilości szkodników żerujących jednocześnie potrafią całkowicie pozbawić sosnę igliwia. Takie drzewo jest osłabione i niedożywione, przez co traci zdolności efektywnej obrony przed atakami innych owadów, tzw. "szkodników wtórnych" oraz patogenów grzybowych. Przy korzystnych dla owadów warunkach, śmierć drzewa a nawet całego lasu postępuje bardzo szybko. Aby tego uniknąć, co roku leśnicy we wszystkich nadleśnictwach naszego kraju przeprowadzają jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny.

        Czego tak naprawdę szukają leśnicy? I gdzie to znajdują?. Przedmiotem poszukiwań są przede wszystkim następujące owady: strzygonia choinówka – Panolis flammea (Schiff.), poproch cetyniak – Bupalus piniaria (L.), siwiotek borowiec – Hyloicus pinastri (L.), barczatka sosnówka – Denrolimus pini (L.), osnuja gwiaździsta – Acantholyda posticalis (Mats.), oraz gatunki owadów z rodziny borecznikowatych (Diprionidae). Poszukiwania prowadzone są co roku w drzewostanach sosnowych rosnących ponad 20 lat. Przeszukiwana jest ściółka oraz wierzchnia warstwa gleby, nabiegi korzeniowe oraz kora na pniach sosnowych, zgodnie z obowiązującymi zasadami. Oczywiście ma to miejsce wyłącznie w wyznaczonych wcześniej partiach kontrolnych. Jeśli w danym kompleksie wcześniej występowały gradacje - takich poszukiwań przeprowadza się więcej (1 Partia Kontrolna na 50 ha), gdy zaś w danej okolicy nie było wcześniej zagrożenia od szkodników pierwotnych, ograniczamy się do 1 PK na 200 ha lasu.

        Osobie, na co dzień niezwiązanej z lasem może nasunąć się pytanie, dlaczego owady żywiące się igłami w koronach drzew poszukiwane są u podstawy pni oraz na ziemi?. Wynika to z biologii tych zwierząt, którą muszą dobrze znać leśnicy. Interesujące nas owady, po okresie intensywnego żerowania w koronach, gdy zaspokoją swój apetyt i poczują zbliżającą się zimową aurę, schodzą w dół drzew, aby zagrzebać się w ściółce. W ściółce doskonale chronią się przed mrozami a jednocześnie przygotowują do wiosennego przeobrażenia w dorosłą, doskonałą postać – tzw. „Imago". Dla tego też jesienne poszukiwania odbywają się… jesienią. Po wystąpieniu pierwszych przymrozków, ale zanim jeszcze las skryje się pod śniegiem.

          Pracownicy Lasów Państwowych stosując aktualną „metodę 10 powierzchni próbnych" (w ramach każdej partii kontrolnej) lub w ramach zaleceń ZOL metodę „poszukiwań pod okapem drzewa", przeczesują dokładnie dno lasu. Znajdują tam: poczwarki strzygonii, poprocha i siwiotka, larwy osnui, gąsienice barczatki oraz kokony boreczników. Leśnicy owady te umieszczają w przewiewnych pojemnikach z dokładną lokalizacją oraz numerem porządkowym. Wypuszczane są wszystkie znalezione owady chronione i pożyteczne niebędące przedmiotem poszukiwań, odnotowując jedynie ich obecność.

       Po przeprowadzeniu żmudnych i czasochłonnych poszukiwań, w zaciszu swej kancelarii leśniczowie wypełniają formularze będące załącznikiem do pojemników z owadami. W formularzach znajdują się szczegółowe informacje na temat każdej powierzchni np. wiek drzewostanu, siedlisko, skład gatunkowy oraz wreszcie liczby znalezionych podczas poszukiwań owadów. Tak sporządzone formularze wraz z pojemnikami wędrują do siedziby nadleśnictwa, gdzie specjaliści ds. ochrony lasu sprawdzają ich kompletność i poprawność, po czym przywożą w wyznaczonym terminie do laboratorium Zespołu Ochrony Lasu.

         Specjaliści z Zespołu Ochrony Lasu wnikliwie analizują materiały ze wszystkich będących pod ich opieką leśnictw. Określany jest gatunek każdego odnalezionego owada, a w przypadku larw osnui oraz boreczników również stopień ich przygotowania się  do przeobrażenia w owada doskonałego na wiosnę lub dopiero za 2 lata. Przeglądając nadesłane formularze, ZOL wprowadza na nich poprawki oraz adnotacje i określa stopień zagrożenia dla każdego leśnictwa. Zasadniczo im więcej owadów na powierzchni tym większe zagrożenie szczególnie, gdy drzewostan jest młody, jednak dokładne wytyczne „jaki stopień zagrożenia przyznać" znajdują się w tabelach wewnątrz Instrukcji Ochrony Lasu. Kiedy sprawdzone zostaną wszystkie nadleśnictwa, informacje na temat zagrożeń zbierane są w jednym zbiorczym formularzu.

     Dzięki tym działaniom, już jesienią wiemy czego można się spodziewać w roku następnym. Możemy przewidywać ewentualną gradację i przygotowywać się na jej zapobieganie lub ograniczanie. Dzięki żmudnej pracy leśników w terenie oraz laboratorium minimalizujemy szkodliwe skutki działania owadów chroniąc drzewostany oraz dbając o piękno i zdrowie lasu.

Żery osnui i borecznikowca rudego w Nadleśnictwie Kolumna.

Na podstawie jesiennych oraz dodatkowych wiosennych poszukiwań szkodników sosny (2015/2016), a także po zaleconych przez ZOL Łódź wiosennych obserwacjach lotu szkodnika nic nie wskazywało na intensywny żer szkodnika. W pierwszej dekadzie lipca podczas lustracji terenowych odnotowano znaczne uszkodzenia. W lustrowanych drzewostanach sosnowych w Leśnictwie Mogilno ubytek aparatu asymilacyjnego spowodowany żerami obserwuje się na poziomie 50% do 90%. Największe uszkodzenia są w lukach i wzdłuż szlaków zrywkowych. Okazało się, że do żeru osnui dołączył borecznikowiec rudy. Na dnie lasu zalegają duże ilości kału osnui i boreczników. W koronach widoczne są szare oprzędy osnui na silnie zdefoliowanych gałęziach.

Ścięte na płachtę reprezentatywne drzewo ujawniło następujące szkodniki:

- osnuja gwiaździsta w ostatnim stadium L₅ (duża część populacji tego szkodnika zakończyła już żerowanie i część zeszła do ściółki na zimowanie)

- borecznikowiec rudy w stadium L₃-L₄ – (część szkodnika kończy żerowanie)

            - pojedyncze sztuki borecznika krzewiana i zielonożółtego w stadium L₃-L₄

            - brudnica mniszka w stadium L₃ – kilka egzemplarzy

            - strzygonia choinówka – około 50 sztuk gąsienic w stadium L₄ – L₅

Analizując liczby znalezionych szkodników można przyjąć, że każdy z nich (osnuja, borecznik czy strzygonia) znajdowany był w ilościach, które powodują znaczne uszkodzenia drzewostanu.

W leśnictwie Mogilno mamy do czynienia z uszkodzeniami w drzewostanach sosnowych w różnym wieku na siedliskach głównie borowych. Na powierzchni około 500 ha określono stopień defoliacji na poziomie do 90%. Zjawisko dotyczy drzew w różnych klasach wieku, również młodników. Na drzewach dojrzałych z dobrze rozwiniętą koroną stopień uszkodzenia jest niższy. Podczas żerowania uszkodzone zostały również tegoroczne przyrosty sosny.

            Pomimo znacznego uszkodzenia drzewostanów nie podjęto decyzji o zabiegu ograniczania populacji szkodników. Spowodowane jest to specyficznymi warunkami przyrodniczymi – duża ilość cieków wodnych, cennych siedlisk oraz bliskość i duża ilość miejscowości.

Zalecono ograniczenie cięć pielęgnacyjnych do niezbędnego minimum, usuwając drzewa martwe i zasiedlone przez szkodniki wtórne. Zalecono również obserwować zjawisko, szczególną uwagę poświęcając szkodnikom wtórnym, które mogą zasiedlać osłabione drzewa.

Kornik ostrozęny (Ips acuminatus) należy do korników średniej wielkości, osiągając 2,2-3,9 mm. Ciało tego chrząszcza jest walcowate, krępe, koloru rdzawobrunatnego z charakterystycznym długim przedpleczem (czyli grzbietową częścią przedniego segmentu tułowia). W tylnej części silnie schitynizowanych skrzydeł pierwszej pary zwanych pokrywami występują trzy zęby. U samca dwa są stożkowate, a trzeci największy ma rozdwojony koniec. Samica wszystkie zęby ma stożkowate i znacznie mniejsze od samca, dzięki czemu można odróżnić płeć u tego gatunku.

Chrząszcz ten jest niebezpiecznym szkodnikiem sosny ponieważ ma skryty sposób żerowania a drzewa przez niego atakowane często są jeszcze w stosunkowo dobrej kondycji. Zasiedla górną część pni i gałęzie sosen z cienką żółtą korowiną. Żerowiska tego kornika mają formę gwiaździstą z 3-12 rozgałęzieniami. Od tych rozgałęzień nazywanych chodnikami macierzystymi odchodzą rzadko rozstawione, nieregularne chodniki larwalne tworzone przez wylęgające się z jaj larwy. Na końcu takiego chodnika znajduje się kolebka poczwarkowa, miejsce w którym dochodzi do przepoczwarczenia. Chodniki macierzyste odbite są w bielu drewna i wypełnione silnie ubitymi drobnymi trocinkami, które nie wysypują się z chodników jak to ma miejsce w przypadku innych korników. Fakt ten bardzo utrudnia wykrycie i zidentyfikowanie sprawcy uszkodzeń drzew. Jedynym początkowym objawem żerowania Kornika ostrozębnego jest trudna do zauważenia zmiana odcienia igieł. Taki stan utrzymuje się do końca czerwca, kiedy to korony zasiedlonych sosen gwałtownie rudzieją, a kora w górnej części pnia pęka i odstaje.

Najintensywniejszą rójkę obserwowano na początku maja oraz ostatnich dniach czerwca. Gatunek ten przy sprzyjających warunkach atmosferycznych może wytworzyć dwie generacje oraz generację siostrzaną (pokolenie powstałe z jaj złożonych po raz drugi przez jedną samicę).

Do niedawna na terenie RDLP Warszawa liczniejszy pojaw tego chrząszcza zaobserwowano jedynie w latach 1966-1968 w Nadleśnictwach Wyszków i Ostrów Mazowiecka. Jednak w ciągu dwóch ostatnich lat z powodu zmieniających się warunków klimatycznych i związanych z nimi wahań poziomu wód gruntowych, wystąpiło pogorszenie kondycji zdrowotnej drzew. Szczególnie negatywnie wpłynęło to na drzewostany sosnowe, w których gwałtownie zwiększa się liczebność populacji Kornika ostrozębnego.

W roku 2016 Zespół Ochrony Lasu w Łodzi po przeprowadzeniu lustracji stwierdził występowanie tego szkodnika w Nadleśnictwach: Celestynów, Chojnów, Garwolin, Łochów, Łuków, Pułtusk, Sokołów i Siedlce. W Nadleśnictwach Celestynów, Garwolin i Łuków jest to już zjawisko o charakterze gradacyjnym (narastanie populacji szkodników owadzich przybierające rozmiary klęski). W związku z zaistniałą sytuacją konieczne jest przeprowadzenie szczegółowego rozpoznania obecności tego gatunku w drzewostanach sosnowych.

W przypadku występowania kornika należy szczególnie przestrzegać zasad utrzymania higieny lasu. Polega to na usuwaniu drzew i gałęzi (odpadów zrębowych) zaatakowanych przez szkodnika.

Wiosną w drzewostanach o wyraźnych oznakach gradacyjnych stosuje się odłów zimujących chrząszczy za pomocą pułapek naturalnych i feromonowych. Pułapki naturalne sporządza się z drewna o cieniej, żółtej korowinie, ułożonego w stosy lub pojedynczych ściętych drzew. Takie pułapki służą do zwabiania postaci doskonałych, które składają w nich jaja. Po wylęgnięciu się z nich larw drewno koruje się lub wywozi poza strefę zagrożenia. Natomiast segmentowe pułapki feromonowe, działają na zasadzie przywabiania owadów za pomocą związków chemicznych, identycznych z tymi jakie produkują same chrząszcze. Stosuje się je w silnie zagrożonych partiach drzewostanu.

     Wiosenna kontrola uszkodzeń upraw

     W Nadleśnictwach należących do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi trwają wiosenne kontrole uszkodzeń upraw spowodowane żerami pędraków na powierzchniach stałych pędraczysk. Do tej pory pracownicy Zespołu Ochrony Lasu odwiedzili min. Nadleśnictwa: Opoczno, Smardzewice, Brzeziny, Skierniewice, Spała oraz Wieluń. Na wielu uprawach stwierdzono niepokojąco dużą (nawet do 35 sztuk w dole) ilość dwuletnich pędraków chrabąszczy. Owady te sukcesywnie niszczą systemy korzeniowe młodych drzew sadzonych zarówno w tym jak i poprzednich latach. Na niektórych uprawach leśnicy walczą z tym problemem już od 6 lat, nie mogąc doprowadzić młodego pokolenia do zwarcia czyli momentu w którym korzenie drzew stają się mniej podatne na ataki szkodników.

     Kontrole mają na celu wytypowanie potencjalnych powierzchni na których będzie można zastosować nową metodę chemicznego odstraszania uporczywych szkodników korzeni.

Zagrożenie od chrabąszczowatych na terenie RDLP Łódź. Biologia
i ekologia Melolontha spp.

Owady żerujące na korzeniach drzew i krzewów, a zwłaszcza pędraki chrabąszczy majowego i kasztanowca, ze względu na wyrządzane miejscowo duże szkody, są przedmiotem zainteresowania leśników tutejszej Dyrekcji od dawna. Stosowane metody ochronne i hodowlane zaczęły zawodzić, a powierzchnia szkód powodowanych przez pędraki zaczęła szybko wzrastać. Zjawisko nabrało charakteru klęskowego, zagrażając aktualnie trwałości lasu na terenie siedmiu nadleśnictw RDLP Łódź (Brzeziny, Spała, Skierniewice, Smardzewice, Opoczno, Piotrków, Przedbórz, Wieluń i LZD Rogów) na powierzchni ok. 60 tys. ha.

Pod względem systematycznym rodzaj Melolontha – chrabąszcz  zaliczany jest do rodziny Scarabaeidae – poświętnikowate, Rząd Coleoptera – chrząszcze.

Zarówno  chrabąszcz  majowy  jak i kasztanowiec są  rozpowszechnione na terenie całej Polski. Większość autorów zaznacza jednak, że chrabąszcz majowy występuje liczniej na południowym zachodzie i zachodzie Polski preferując tereny otwarte  (grunty porolne wśród kompleksów leśnych, obrzeża lasów), natomiast chrabąszcz kasztanowiec jest liczniejszy  w północno-wschodniej części kraju
i zdecydowanie preferuje tereny leśne. W wielu przypadkach , tak jak to ma także miejsce  na terenie lasów RDLP Łódź,  oba gatunki funkcjonują  jednak równolegle na tym samym  terenie.

Chrabąszcze majowy i kasztanowiec są do siebie bardzo podobne pod względem morfologicznym, zaś  w stadium larwalnym są  praktycznie dotychczas   nierozróżnialne. Pędraki obu gatunków charakteryzują się  tym, że  dwa równoległe rzędy krótkich mocnych kolców, ustawione prostopadle w stosunku do szczeliny otworu odbytowego, sięgają wyraźnie poza pole oszczecone pokrywające analną część sternitu.

Wymiary pędraków chrabąszczy mieszczą się w następujących przedziałach:

Cechami pozwalającymi na  odróżnienie  osobników dorosłych  obu gatunków są:

-          u chrabąszcza majowego ( Melolontha melolontha L.) – brak przyciemnienia brzegów pokryw i zakończenie odwłoka czyli  pygidium w postaci tępego kolca,

-          - u chrabąszcza kasztanowca ( Melolontha hippocastani F.) - przyciemnione brzegi pokryw,  pygidium na końcu rozszerzone i zakończone  „guziczkiem".

Rójka chrabąszcza kasztanowca zaczyna się o co najmniej  kilka dni wcześniej niż chrabąszcza  majowego. Samce (obu gatunków) wychodzą z zimowisk o kilka dni  wcześniej od samic. W warunkach Polski u obu gatunków dominuje generacja czteroletnia ale w szczególnych warunkach  jest możliwe przedłużenie lub skrócenie rozwoju o jeden rok. U obu gatunków  kończąca czułki wachlarzykowata buławka jest u samców znacznie większa, zbudowana z 7 płatków, a u samic mniejsza i  6-cio płatkowa.

Chrabąszcz majowy - Melolontha melolontha L.

W Polsce występuje głównie w południowo-zachodniej i zachodniej części kraju oraz lokalnie także w centrum i na wschodzie. Najchętniej zasiedla gleby gliniasto-piaszczyste i piaski drobnoziarniste o wilgotności 6-7% i temperaturze 17-20°C w sezonie wegetacyjnym. Występuje na siedliskach borów świeżych, mieszanych i lasów  liściastych, najczęściej unika olsów i borów suchych.

Na wiosnę po rozwoju liści na drzewach (gdy temperatura gleby na głębokości 10 cm wynosi 9-14 °C ) owady dorosłe opuszczają kolebki poczwarkowe, w których zimowały. Przypada to zwykle na pierwszą połowę maja, na godziny zmierzchu. Jako pierwsze pojawiają się samce, w kilka dni później samice. Lot wieczorny składa się z dwóch wyraźnych faz: w pierwszej chrząszcze kierują się w stronę najwyższego punktu zarysowującego się na jasnym nieboskłonie - są to pagórki, wzgórza lub kępy wysokich drzew, tam zataczają koła i lot wkracza w drugą fazę: wyszukiwania miejsc do żerowania, a następnie do składania jaj. Żer uzupełniający prowadzą chrabąszcze na liściach drzew liściastych, głównie na dębach, brzozach, owocowych, rzadziej ogryzają kwiatostany na modrzewiu i sośnie. W warunkach silnie przegęszczonej populacji, tak jak to ma miejsce w RDLP w Łodzi, można zaobserwować, że żer jest prowadzony na bardzo szerokiej gamie gatunków  (wierzby, osika, jawor, jarząb, igły modrzewia , nie wykluczając nawet egzotów takich jak  sumak octowiec). Lot godowy o opisanym przebiegu jest powtarzany codziennie przy dobrej pogodzie
a szczególnie wówczas, gdy wieczory są ciepłe. Żer uzupełniający i regeneracyjny jest intensywny i rozrzutny. Często można obserwować, zwłaszcza gdy rójka jest silna a drzew liściastych mało, że są one szybko pozbawiane liści, których resztki
w dużych ilościach leżą na ściółce leśnej lub glebie. W ciągu dnia chrząszcze są odrętwiałe i masowo pokrywają drzewa żywicielskie trzymając się liści i pędów skurczonymi odnóżami. Rójka i składanie jaj trwa około 30-40 dni, po czym chrząszcze giną. 

Chrabąszcz majowy składa jaja głównie na terenach otwartych, a więc także
w szkółkach i uprawach, przy czym wybór miejsc otwartych jest tu potęgowany ciepłą pogodą. Gdy maj jest chłodny, to znaczna część jaj może być składana także pod okapem drzewostanów. Jaja składane są w kilku złożach, po 10-30 sztuk w każdym, w glebie na głębokości około 10-30 cm, w odstępach kilkudniowych. Samica składa łącznie do 70 jaj. Jaja są białe, owalne w zarysie i początkowo mają średnicę około 1,5 mm, następnie w wyniku silnej higroskopijności powiększają się one trzykrotnie
 i przybierają kulisty kształt. Wylęg pędraków następuje po 4-6 tygodniach. Przebywają one wówczas wspólnie w wierzchniej warstwie gleby i odżywiają się martwymi, drobnymi szczątkami roślin oraz najcieńszymi korzonkami różnych roślin zielnych. W pierwszym roku nie wyrządzają szkód w szkółkach i uprawach. Zimują
w głębszych warstwach gleby. Zasięg pionowej migracji zależy od temperatur zimowych, zwykle sięga 60-80 cm. Na wiosnę po odmarznięciu gleby, gdy jej temperatura osiągnie + 7 ^o C, pędraki wędrują ku powierzchniowej warstwie gleby
i kontynuują żer pobierając podobny pokarm jak poprzednio, ze wzrastającym udziałem żywych drobnych korzeni. Na przełomie czerwca i lipca następuje pierwsze linienie. Pędrak w drugim stadium larwalnym odżywia się korzonkami drzewek ogryzając na nich delikatną korę. Szkody powiększają się po drugim zimowaniu,
a dokładnie po drugim linieniu, które następuje późną wiosną w trzecim roku życia larwy. W tym czasie obgryzane są grubsze korzenie, a zjadane w całości małe korzonki siewek i sadzonek. Wreszcie następuje trzecie zimowanie, potem bardzo intensywny żer pędraków i ostatnie linienie, które ma miejsce na przełomie czerwca
i lipca. Bezpośrednio po nim pędraki przemieszczają się na głębokość 20-50 cm
i przepoczwarczają w kolebce poczwarkowej uformowanej w glebie. Po 6 tygodniach w kolebkach pojawiają się postacie dorosłe chrabąszczy, które pozostają aż do wiosny w glebie. Przypadki wylotu chrabąszczy na jesieni są  wyjątkowe i wiążą się
z okresami  niezwykle ciepłej pogody o tej porze roku. Owady chronią się następnie do gleby i zimują.

Generacja chrabąszcza majowego w Polsce jest więc w zasadzie 4-letnia
z dość wyraźnie wyznaczonymi dla danego obszaru latami rójki. Populacje chrabąszcza o tym samym rytmie rozwojowym nazywa się szczepami. Rytmika rójek ulegać może jednak zakłóceniom, zarówno z uwagi na możliwość długiego, pod wpływem niekorzystnych warunków meteorologicznych, 5-letniego rozwoju, jak
i obecności na danym obszarze okresowo słabszych szczepów, które z kolei
w korzystnych warunkach mogą uzyskiwać przewagę ilościową nad szczepem uważanym za główny. Przy 5-letniej generacji larwy III stadium żyją dwa lata.

Głównymi czynnikami biotycznymi ograniczającymi populację chrabąszcza majowego są choroby bakteryjne i grzybowe (biała i różowa muskardyna) i choroba
z Lorch. Choroby te rozwijają się jednak przy wysokim zagęszczeniu populacji chrabąszcza i w sprzyjających warunkach meteorologicznych. W latach rójkowych chrabąszcze są zjadane przez szpaki, drozdy, lelka kozodoja, pustułki, sójki i inne ptaki owadożerne średniej i dużej wielkości, a także przez nietoperze. Tępicielami pędraków są ryjówki, krety, dziki, borsuki i inne kręgowce. Pasożyty pędraków
w naszych warunkach są rzadkie, należą do rodzin podwijkowate - Tiphiidae oraz rączycowate - Tachinidae. Pędraki są także żywicielami charakterystycznego pasożytniczego robaka z rodzaju Psammomennis.

Pędraki chrabąszcza majowego podobnie jak i chrabąszcza  kasztanowca są niezwykle groźnymi szkodnikami szkółek i upraw. Szczególnie duże szkody wyrządzają w terenach o specyficznej konfiguracji krajobrazu, gdzie bory sosnowe
z domieszką dębu sąsiadują z dużymi obszarami wylesionymi - zrębami, haliznami
i płazowinami. Przy masowych pojawach zagrożone mogą być nie tylko szkółki
i uprawy leśne, lecz nawet młodniki, w których żer pędraków prowadzi do silnego osłabienia drzew i ich zaatakowania przez szkodniki wtórne. Żer dorosłych postaci na liściach ma mniejsze znaczenie, choć chrabąszcz może okazać się także liczącym się szkodnikiem młodników dębowych.

Chrabąszcz kasztanowiec - Melolontha hippocastani F.

Ogólny przebieg rozwoju tego gatunku i zestaw jego wrogów naturalnych jest podobny jak u chrabąszcza majowego. Różni się jednak rozmieszczeniem geograficznym i wymaganiami ekologicznymi. Występuje głównie w północno-wschodniej i wschodniej części kraju, gdzie ma 5-letnią generację. Występuje też w części centralnej, a lokalnie także w Wielkopolsce, gdzie ma generację w zasadzie 4-letnią. Optimum ekologiczne znajduje w borach świeżych, także w ich najuboższych facjach, charakteryzujących się dużym udziałem wrzosu w runie. Zasiedla nie tylko tereny otwarte, ale i zalesione, chętniej bowiem składa jaja pod okapem drzewostanu. Jest więc w Polsce bardziej niż chrabąszcz majowy związany
z biotopami leśnymi. Preferencja do zasiedlania terenów częściowo otwartych, np. silnie przerzedzonych drzewostanów i gleb suchych, wzrasta u szczepów występujących bardziej na północy i maleje ku południowi.

Wyciąg z Instrukcji Ochrony Lasu

1.1. Kontrola występowania szkodników korzeni

§ 19

Celem kontroli liczebności szkodników korzeni w glebie jest:

a) uzyskanie informacji o zagrożeniu szkółek i upraw przez następujące gatunki szkodników: pędraki chrabąszcza kasztanowca i majowego, guniaka czerwczyka, wałkarza lipczyka, ogrodnicy niszczylistki, listnika zmiennobarwnego, jedwabka brunatnego, larwy (drutowce) i kluki oraz inne gatunki występujące regionalnie, uznane przez właściwy terytorialnie ZOL za stanowiące zagrożenie dla produkcji szkółkarskiej, zakładanych i istniejących upraw, młodników lub drzewostanów starszych,

b) ustalenie lat rójek chrabąszczy lub innych gatunków szkodników w poszczególnych rejonach kraju w celu podjęcia działań ochronnych,

c) ustalenie obszarów stałych pędraczysk.

§ 20

Kontrolę występowania szkodników korzeni wykonuje się (z zastrzeżeniem § 23 pkt 2) dla następujących kategorii gruntów:

a) przeznaczonych pod szkółki, plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne,

b) przeznaczonych pod zalesienia, w roku poprzedzającym założenie uprawy,

c) corocznie w szkółkach leśnych, na kwaterach przewidzianych do bieżącej produkcji oraz na których stwierdzono szkody,

d) na zrębach bieżących, haliznach i płazowinach na rok przed ich odnowieniem, ale jedynie dla tych kompleksów leśnych, w których są rejestrowane szkody powodowane przez pędraki w uprawach,

e) w istniejących uprawach i plantacyjnych uprawach nasiennych, w których występują szkody powodowane przez pędraki,

f) w drzewostanach przewidzianych do wyrębu, ale jedynie w kompleksach leśnych, w których są rejestrowane szkody powodowane przez pędraki w uprawach,

g) w szczególnych przypadkach, na powierzchniach wskazanych przez ZOL.

§ 21

1. Zasadniczą kontrolę występowania szkodników korzeni wykonuje się w okresie od 15 sierpnia do 30 września.

2. W okresie wiosennym, do końca kwietnia, wykonuje się kontrolę uzupełniającą, mającą na celu potwierdzenie zagrożenia na powierzchniach, na których mogło zimą nastąpić rozrzedzenie populacji, oraz na gruntach, które nie zostały objęte zasadniczą kontrolą występowania szkodników korzeni.

3. W obszarach stałych pędraczysk i na terenach podejrzanych o występowanie chrabąszczy nadleśnictwo powinno corocznie przeprowadzić obserwację rójki. Obserwacje należy udokumentować, podając obręb, oddział, gatunek owada oraz stopień nasilenia rójki wg skali:

a) 1 – występowanie pojedyncze,

b) 2 – występowanie wzmożone,

c) 3 – występowanie masowe.

Niezwłocznie po zakończeniu obserwacji dokumentację przesyła się do odpowiedniego terytorialnie ZOL.

§ 22

1. Na terenach przeznaczonych pod szkółki, plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne oraz w istniejących szkółkach wykopuje się nie mniej niż 15 dołów próbnych na każdy hektar badanej powierzchni.

2. Na pozostałych powierzchniach wymienionych w § 20 wykopuje się nie mniej niż 6 dołów na każdy hektar.

3. Doły próbne mają wymiary 1,0×0,5 m, a głębokość zależną od poziomu przebywania pędraków i postaci doskonałych, jednak nie mniejszą niż 0,5 m.

4. Materiał zebrany z poszczególnych dołów umieszcza się w oddzielnych, opisanych pojemnikach z nasyconym wodnym roztworem soli kuchennej.

§ 23

1. W uzasadnionych przypadkach, w porozumieniu z ZOL, dopuszcza się inną liczbę dołów oraz stosowanie innych metod i terminów kontroli.

2. W sytuacjach szczególnych, np. na stałych uporczywych pędraczyskach, na terenach górskich, podmokłych itp., dopuszcza się, po konsultacji z RDLP i ZOL, odstąpienie od kontroli występowania szkodników korzeni.

Osnuja gwiaździsta.

            Osnuja gwiaździsta zaliczana jest do szkodników pierwotnych i przez wiele osób niedoceniana jako szkodnik mogący powodować znaczące szkody. W Polsce występowała do niedawna tylko w dwóch południowych rejonach – na Śląsku (forma wczesna) i w rejonie Zielonej Góry (forma późna). Formy te różnią się między sobą terminem pojawu, miejscem żerowania, długością przelegiwania, oraz barwą larw w okresie zimowania. W ostatnich latach XX wieku znaczące ogniska osnui zaczęły pojawiać się w innych regionach Polski. W okresie powojennym lasy Polski nawiedzały licznie klęski masowych pojawów różnych szkodników owadzich niekiedy o olbrzymim zasięgu i trwające nawet kilka lat. Jednak załamywały się one pod wpływem działania pasożytów, drapieżców, chorób epidemicznych lub dzięki zabiegom chemicznym. Wyjątek stanowi tu osnuja gwiaździsta, której pojawu nie zdołano w pełni opanować przez dziesiątki lat mimo występowania licznych pasożytów, chorób, skrajnych układów czynników atmosferycznych oraz licznych zabiegów chemicznych.

            Osnuja (według opisów literaturowych) występuje w drzewostanach sosnowych wszystkich klas wieku, lecz głównie w 40 – 100 letnich. Ma skłonności do miejsc ciepłych i dobrze nasłonecznionych. Ten opis nie do końca jest zgodny
z obserwacjami z terenu RDLP Łódź, gdzie stałe ogniska gradacyjne tego szkodnika umiejscowione są na siedliskach BMśw i w miejscach o większym uwilgotnieniu. Żery notowane są głównie na igliwiu starszych roczników. Jednoroczny żer tego gatunku nie jest przeważnie śmiertelny dla drzewostanów. Zważywszy jednak na co najmniej dwuletnią generację, dwu lub trzykrotnie powtarzające się żery mogą doprowadzić do znacznego osłabienia lub nawet śmierci części drzewostanów. W związku z tym, że żery osnui powtarzają się ze wzrastającym nasileniem przez wiele lat, na terenach masowych jej pojawów zaczynamy mieć do czynienia z typowym przykładem choroby łańcuchowej:

ü  osłabienie drzewostanów przez osnuję

ü  wzmożony rozród szkodników wtórnych

ü  wydzielanie się posuszu grupami a następnie kępami

Powoduje to, pojawianie się w lukach zachwaszczenia, podnoszenie się poziomu wód gruntowych przez co powstają lokalne zabagnienia a w dalszej kolejności powoduje to włączenie się w łańcuch chorobowy grzybów pasożytniczych głównie opieńki.

Opis postaci zimującej:

·         Zimująca postać - larwa.         

·         Okres przelegiwania - od 1  do  3 lat (larwy schodzą na zimowanie w lipcu owad doskonały wylatuje  w końcu kwietnia).

·         Lokalizacja na powierzchni podokapowej - zimuje w dolnej warstwie próchnicy
i glebie mineralnej do głębokości  10 cm.  Najczęściej spotykana jest w strefie zewnętrznej powierzchni podokapowej ok. 50% wszystkich osobników, w strefie środkowej spotyka się ok. 30% osobników, natomiast w przypniowej ok. 20% przelegujących larw.  

·         Cechy charakterystyczne - przelegująca larwa jest charakterystycznie "przecinkowato" zwinięta. Ubarwienie może być żółte od jasnego do prawie pomarańczowego - dla osnui gwiaździstej, pomarańczowe dla osnui ozdobnej lub zielone dla osnui czerwonogłowej.  Larwa z dużą lśniącą głową, na której znajdują się 7-członowe  nitkowate czułki.

·         Wielkość larw waha się w granicach  10 - 20 mm.

·         Na tułowiu dość cienkie i słabe 3 pary nóg. Na odwłoku brak odnóży, z wyjątkiem ostatniego spłaszczonego segmentu, na którym mieszczą się szczątkowe odnóża.     

·         Larwy zalegające w glebie mogą być w dwu różniących się stadiach:

-       eonimfy inaczej mówiąc jest to larwa przelegująca (bez oczu imaginalnych), ma zdolność po wyjęciu jej na powierzchnię wpełznąć pod ziemię.  

-       pronimfy którą cechuje posiadanie po obu stronach głowy ciemnych plam (w miejscach oczu  u dorosłych owadów ) tzw. oczu imaginalnych.   Pronimfa jest zupełnie pozbawiona zdolności pełzania, stąd wyjęta na powierzchnię nie może sama zagrzebać się w glebie i założyć nowej kolebki.

·         Często podczas dodatkowych wiosennych poszukiwań możemy spotkać poczwarki osnui, które są typu wolnego i barwy takiej jak larwa.    

Biologia:

Imago po wylęgu przez jakiś czas przebywa na ściółce lub w runie leśnym.  Czas ten zużywa na ostateczne wzmocnienie chityny, zwłaszcza skrzydeł. Od tej chwili zachowanie się samców jest inne aniżeli samiczek. Część samców udaje się lotem na pień drzewa lub w koronę sosen a część  zostaje na  runie. Oczekują one na przechodzące samiczki.

            Samce, zwłaszcza gdy jest ciepło są ruchliwe i chętnie latają.  Przy zbliżaniu się obserwatora lub przy gwałtownym jego ruchu  spadają na ziemię. Samice nie reagują w ten sposób.  Najczęściej przebywają one na nasłonecznionej części pnia. Przechodząca samiczka wywołuje wśród samców ożywienie. Jest ona napastowana przez samce, które czują jej obecność z odległości 5 cm. Świadczy to o słabym rozwoju zmysłu powonienia. Samce po kilka sztuk mogą konkurować o samice.

Samica często sama ogania się od samców, wytrwale wędrując w górę, w koronę drzewa. Ze skrzydeł robią mały  użytek, głównie gdy chcą dostać się z drzewa na drzewo. W miarę przybywania wylęgłych samic, napastliwość samców maleje,
a  intensywność zabiegów o względy  samiczek słabnie.  Po uzyskaniu połączenia, samczyk obraca się głową w dół, uspokaja się, a samiczka przez chwilę ciągnie go za sobą.  Kopulacja trwa kilkanaście sekund.

Przy złej pogodzie intensywność rójki maleje, a osobniki chowają się w zakamarki kory, najchętniej w odziomkowej części pnia  3 - 4 m. nad ziemią.

Bywa też, że przy słonecznej i ciepłej pogodzie, lot samców odbywa się w koronach, a potrafi on mieć przebieg dość intensywny. Największe nasilenie lotu przypada około południa. Forma późna osnui jest bardziej lotna niż forma wczesna.

Samice wędrując po pniu, dostają się przede wszystkim do niższych gałęzi i tam składają pierwsze jaja. Dopiero potem po wyniesieniu części jaj przedostają się
w wyższe partie korony lub na sąsiednie drzewa. Z tego względu przy masowym pojawie, najsilniej jajami obłożone są niższe  partie koron i lęgnące się larwy  w tej części drzewa są zawsze nieco  starsze  niż w pozostałych partiach korony.

            Obserwacje lotu osnui rozpoczyna się po stwierdzeniu  pierwszych owadów doskonałych w drzewostanie i  wykonuje do dnia, w którym nie stwierdza na pniu żywych owadów.

Samice kształtem ciała niewiele różnią się od samców, które są smuklejsze - mniejsze i na ogół ciemniej zabarwione. Pewną cechą wyróżniającą płeć jest zakończenie odwłoka - spod  ostatniego segmentu u samca wystają parzyste przysadki płciowe.

Kontrole nadzwyczajne:

Kontroli nadzwyczajnej podlegają obszary: ujawnione w wyniku jesiennych poszukiwań szkodników sosny, drzewostany sosnowe i z przewagą sosny sąsiadujące z obszarami zagrożonymi, oraz drzewostany podejrzane
o występowanie osnui (np. stare ogniska gradacyjne).

 1. Dodatkowe poszukiwania w ściółce.

            Prowadzimy je w celu uściślenia granic zasięgu szkodnika oraz ustalenia stopnia rozwoju larw.

  2. Kontrola wylęgu.

            Prowadzimy dwutorowo pod okapem i w wylęgarkach w wyznaczonych punktach obserwacyjnych. Podczas kontroli możemy się spotkać z eonimfą, pronimfą lub poczwarką.

            Podczas likwidacji wylęgarek należy zwracać uwagę na ilość pozostałych larw w stadium eonimfy, co będzie informacją o możliwościach występowania szkodnika w następnym roku.

            Samica osnui gwiaździstej ma około 11 – 16 mm długości, a samiec 10 – 13 mm. Rozpiętość skrzydeł odpowiednio: samica 23 – 28 mm, samiec 20 – 25 mm. Głowa i tułów samicy są czarne z żółtawym charakterystycznym rysunkiem po stronie grzbietowej.  U samców głowa jednolicie czarna z żółtym nadustkiem i bokami.

 3. Kontrola ilości jaj w odwłokach.

            Pozwala ustalić moment rozpoczęcia poszukiwań jaj w koronach. Przeprowadza się ją łowiąc co drugi dzień, owady na pniu i analizując ilość jaj
w odwłokach samic.  Płodność osnui w porównaniu z innymi szkodnikami jest niewielka i wynosi 30 - 40 jaj.

W związku z tym, jeśli u około 80% samic w ciągu trzech odłowów znajdziemy mniej niż 5 jaj należy niezwłocznie przystąpić do:

 4. Kontroli obłożenia koron jajami.

            Jest to najistotniejsza kontrola nadzwyczajna dotycząca prognozowania do zabiegu chemicznego. Podczas przeszukiwania koron po ścięciu drzewa należy zwracać uwagę na wygląd jaj, który świadczy o stopniu rozwoju zarodka. Chodzi
o możliwie dokładne określenie momentu masowego wylęgu larw i podjęcia decyzji
o zwalczaniu.

Samice osnui  składają jaja na rzadkich, krótkich pędzelkowatych pędach (samica jest mało ruchliwa, wędrówkę w korony zazwyczaj odbywa pieszo), najpierw w pobliżu pnia następnie odsuwając się na skrajne gałęzie. Dopiero przy dużym obłożeniu jaja spotyka się w wyższych partiach koron.  Jaja składane są pojedynczo na krótkich igłach gdzie ten skomplikowany proces jest łatwiejszy. Przy masowych pojawach może dojść do składania kilku jaj na jednej igle. Preferowane są drzewa nasłonecznione rosnące na skraju drzewostanu lub w lukach zwłaszcza od południowej strony.

Jaja u osnui gwiaździstej mierzą około 2,5 mm długości i 0,8 szerokości kształtu łódeczkowatego, na początku bladozielone a w miarę rozwoju szarzeją
i brunatnieją.

            Wygląd jaj i miejsce ich składania różni się u osnui czerwonogłowej. Samica jest zdecydowanie bardziej lotna stąd jaja składane są w górnych partiach koron na długich zeszłorocznych igłach.  Jaja składane są w złożach liczących najczęściej od 3 do 6 sztuk.  Jaja mają walcowaty kształt / 2,2 x 0,6 mm/ barwa w miarę rozwoju zarodka zmienia się od cytrynowożółtej poprzez brudnozieloną do brunatno-mięsistej. Podczas rozwoju jajo silnie pęcznieje a w końcowej fazie rozwoju w jednym z końców można dostrzec czerwoną plamkę, która jest okiem embrionu.

Ten gatunek również preferuje miejsca ciepłe i nasłonecznione.

Barczatka sosnówka – Dendrolimus Pini L. (Bombyx Pini L)

Lepidoptera Motyle.

           Barczatka jest gatunkiem pospolitym w Europie. Nie występuje jedynie na wyspach brytyjskich.  Występuje natomiast w zachodniej części Azji. Jest to duży motyl
o rozpiętości skrzydeł do 8 cm. O nieco zmiennym ubarwieniu (jasnoszary- brunatny do brunatno czarnego). Gąsienica jest również dość pokaźna od 50 do 80 mm. Jako gąsienica motyla posiada 8 par nóg, jest silnie owłosiona. Na drugim i trzecim segmencie tułowiowym  występują stalowoniebieskie przepaski, a na ósmym plamka w kształcie litery V.

          Jest to jeden z najgroźniejszych szkodników liściożernych sosny, atakuje przede wszystkim lite sośniny w wieku od 20 do 60 lat na słabych siedliskach borowych. Gąsienice żerują dwukrotnie – po wylęgu w końcu lata do jesieni, oraz wiosną po przezimowaniu w ściole. Żer wiosenny jest najgroźniejszy – niekiedy morderczy dla życia sosny. Gąsienica w ciągu swego życia potrafi zniszczyć do 1000 igieł na 1 sośnie. Na terenie RDLP Łódź najczęściej pojawiające się gradacje barczatki sosnówki występują w rejonie Gostynina, a na terenie  RDLP Warszawa
w  Puszczy Białej. 

          W prognozie na 2015 rok zagrożenie żerem szkodnika określono na poziomie 600 ha w tym 50 ha w stopniu słabym 25 ha w stopniu średnim oraz 525 ha
w stopniu silnym w tym 400 ha w lasach nadzorowanych.

        Zagrożenie wystąpiło w drzewostanach N-ctwa Wieluń – L-ctwo Niżankowice, Ogroble oraz przyległe powierzchnie LN Starostwa Wieluń oraz Pajęczno. Maksymalna ilość gąsienic na 1 powierzchni podokapowej wyniosła od 91 do 238 szt. w stadium L₂/L₃ .